قدس آنلاین: یکی از مشخصات اصلی شهر پایدار، تاب‌آور بودنش است. تاب‌آوری شهر هم به متغیرهای زیادی مثل تاب‌آوری اجتماعی، اقتصادی، کالبدی، زیرساختی و ایمنی بستگی دارد که در چارچوب متغیر ایمنی، موضوع آتش‌نشانی و خدمات امداد و نجات بسیار مهم جلوه می‌کند.این درحالی است که به‌باور کارشناسان حوزه ایمنی شهری، پس از وقوع زلزله مهم‌ترین خطری که تهران و سایر شهرهای کشور را به‌شدت تهدید می‌کند آتش‌سوزی ناشی از زلزله است. در چنین وضعیتی اگر یک شهر از زیرساخت‌های استاندارد برخوردار باشد، مثلاً دسترسی‌ها به شریان‌های حیاتی آن به آسانی انجام گیرد یا توزیع پایگاه‌های آتش‌نشانی آن بر اساس تعداد جمعیت و دیگر فاکتورها باشد؛ آن وقت چنین شهری می‌تواند خود را ترمیم و مرمت کند.

با وجود این، پرسش اینجاست که وضعیت شهرهای ما نسبت به گذشته از لحاظ پایداری در مقابل آتش‌سوزی‌های احتمالی چگونه است؟ آیا شهری داریم که استاندارد شاخص‌های تاب‌آوری را داشته باشد و بتوان آن را شهر تاب‌آور در برابر آتش‌سوزی‌ها دانست؟

ضعف شهرها از نظر مدل و برنامه ریزی شهری

دکتر مصطفی محقق،هماهنگ‌کننده ارشد سازمان ملل متحد برای توسعه مدیریت اطلاعات بلایا در آسیا و اقیانوسیه در پاسخ به قدس ابتدا به تعریف تاب‌آوری می‌پردازد و می‌گوید: تعریف علمی تاب‌آوری این است که افراد، سیستم‌ها، جامعه و کشور آن‌قدر ظرفیت و توانایی داشته باشند که در زمان وقوع سوانح و حوادث بتوانند ساختار اساسی یا کارکردهای خود را حفظ کنند. شاید در پی حادثه‌ای ساختمان‌ها ریزش نکند و تلفات هم به‌دنبال نداشته باشد اما اگر کارکردهای جامعه مثل همین سیستم‌های امدادرسانی و آتش‌نشانی، انرژی و آب مختل شود آن جامعه تاب‌آور نیست. بنابراین تاب‌آوری علاوه بر مقاومت و قدرت فیزیکی، مستلزم داشتن توانایی‌های دیگر در زمینه مدیریت حکمرانی، کارکردهای سیستمی و توانایی‌های اجتماعی و جامعه‌شناختی و زیست‌محیطی است. با این تعریف، ما نمونه کاملی از یک شهر پایدار در مقابل حوادث و آتش‌سوزی‌های احتمالی در کشور نداریم. چون اگر آسیب‌پذیری‌های چهارگانه فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی را مقایسه کنیم، از نظر اجتماعی حدود 15 میلیون حاشیه‌نشین داریم، مهاجرت روستا به شهر همچنان زیاد است و خود مهاجرت به کلانشهرها و ایجاد سکونتگاه‌های غیررسمی یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای اجتماعی شهری و روستایی است. یا در آسیب‌پذیری فیزیکی هر چند در 30 سال گذشته و پس از زلزله منجیل و رودبار، مقاومت فیزیکی ساختمان‌ها ارتقا پیدا کرد اما آسیب‌پذیری فیزیکی تنها محدود به ساختمان‌ها و سکونتگاه‌ها نیست بلکه زیرساخت‌ها و شریان‌های حیاتی مثل لوله‌های گاز، نفت، تأسیسات پتروشیمی و... را دربرمی‌گیرد که باید در مدیریت کالبدی و غیر کالبدی دیده شوند.

نکته دیگر به آسیب‌پذیری اقتصادی برمی‌گردد که باید کاهش پیدا کند. یعنی اگر به دلیل فقر و مشکلات مالی، استانداردسازی و یا سرمایه‌گذاری برای کاهش ریسک انجام نگیرد، آسیب‌پذیری اقتصادی و همین طور آسیب‌پذیری زیست محیطی بالا می‌رود. در واقع اگر تخریب منابع طبیعی مثل جنگل‌ها و آب را با همین روند ادامه دهیم این موضوع در تاب‌آوری پایدار شهرها مؤثر است.

وی کاهش آسیب‌پذیری اجتماعی، اقتصادی، فیزیکی و زیست محیطی را نخستین گام در ارتقای تاب‌آوری شهری می‌خواند و می‌افزاید: پس از این باید از نظر مدیریتی، استانداردها و قوانینی وضع کنیم که در مرحله بعد کارکردها از بین نرود. بنابراین رکن اساسی تاب‌آوری، استمرار کار سیستم‌ها، ادارات و... است تا کارکردهای آن‌ها از بین نرود. اگر شهری در کشور با این ویژگی‌ها سراغ دارید آن شهر تاب‌آور است، اما بنده فکر نمی‌کنم چنین شهری داشته باشیم. البته تاب‌آوری فیزیکی بعضی از شهرهای کشور به نسبت گذشته بالا رفته است چون ساختمان‌ها خوب ساخته می‌شوند اما شهرها از لحاظ مدل و برنامه‌ریزی شهری ضعف دارند. البته بعضی جاها از لحاظ شهری خوب کار کرده‌اند اما از نظر زیرساخت‌های بین شهری مثل حمل و نقل، انرژی و محیط زیست مشکل دارند.

محقق، ارتقای تاب‌آوری شهرها را یک کار تدریجی می‌داند و می‌گوید: در این خصوص نمی‌توانیم بگوییم در فلان روز به تاب‌آوری کامل خواهیم رسید. خیلی از کشورهای پیشرفته دنیا نیز همواره این ریسک را دارند. بنابر این مهم این است که سرعت افزایش تاب‌آوری را به سرعت ایجاد ریسک برسانیم. چون ایجاد ریسک ثابت نیست و هر لحظه به دلیل ساخت و سازهای نامناسب، تخریب منابع طبیعی و وجود زیرساخت‌های ضعیف، در حال تولید است و متأسفانه در کشورهای جهان سوم از جمله ایران سرعت ایجاد ریسک از سرعت کاهش ریسک و ایجاد تاب‌آوری بالاتر است. باید این فاصله را کم کنیم تا به جایی برسیم که سرعت ایجاد تاب‌آوری و کاهش ریسک حداقل به اندازه ایجاد ریسک برسد. در این صورت می‌توانیم بگوییم اگر این ریسک منجر به حادثه‌ای شود آن‌وقت تاب‌آوری و حفظ بنیادهای اجتمای را خواهیم داشت. البته همه این‌ها نسبی است و در کشوری مثل ژاپن هم اختلال در کارکردها و در تخریب‌ها پیش می‌آید اما آن‌قدر نیست که موجب فروپاشی آن جامعه آسیب‌دیده شود.

وی با اشاره به اینکه آتش‌نشانی، امداد و نجات و خدمات اورژانس، حلقه‌های مهم زنجیره تاب‌آوری هستند، می‌گوید: در بحث ریسک شهری و امداد و نجات شهری نقش آتش‌نشانی‌ها بسیار مهم است. چون در خیلی از کشورهای پیشرفته آتش‌نشانی‌ها فقط برای امدادرسانی و یا اطفای حریق در ساختمان‌ها نیستند؛ بلکه چارچوب و کالبد اصلی جوامع شهری برای حوادث کوچک تا متوسط هستند.

وضعیت نسبت به گذشته بسیار بهتر شده است

دکتر سید مجید مفیدی شمیرانی، کارشناس حوزه شهری نیز چنین نگاهی دارد و به قدس می‌گوید: در حال حاضر هیچ یک از شهرهای ایران از لحاظ تاب‌آوری به استانداردهای بین‌المللی نرسیده‌اند. مثلاً در شاخص زمان حضور آتش‌نشانی در صحنه حادثه هنوز به استاندارد جهانی نرسیده‌ایم. با وجود این، وضعیت نسبت به گذشته بسیار بهتر شده است.

این استاد دانشگاه علم و صنعت در پاسخ به این پرسش که برای افزایش تاب‌آوری شهری در حوزه آتش‌نشانی و خدمات امداد و نجات چه کارهایی باید انجام شود، می‌گوید: باید حوزه نفوذ ایستگاه‌های آتش‌نشانی بر اساس استانداردهای بین‌المللی باشد. البته این‌ها به نوع شریان‌هایی که به آتش‌نشانی متصل می‌شوند، بستگی دارد؛ مثلاً آتش‌نشانی که در منطقه نیاوران تهران مستقر است در یک مسیر پر ترافیک قرار دارد به همین خاطر دسترسی‌ها سخت خواهد بود. چنین ایستگاه‌هایی شاید بتوانند شعاع مناسبی را پوشش دهند اما به خاطر ترافیک و عدم دسترسی به شریان‌های حیاتی، استاندارد نیستند. از این رو جانمایی بسیاری از ایستگاه‌های آتش‌نشانی‌ در تهران و سایر کلانشهرهای کشور باید تغییر کند و به جاهایی منتقل شود که موضوعاتی مثل حوزه نفوذ، دسترسی به شریان‌های حیاتی و زمان حضور در صحنه حوادث از پیش مورد مطالعه قرار گرفته باشد.

وی همچنین از ضرورت افزایش نقش سازمان آتش‌نشانی در فرایند ساخت و ساز خبر می‌دهد و می‌گوید: برخی از بلندمرتبه‌سازی‌هایی که گاه خارج از ضوابط و مقررات صورت گرفته تا حدی بخش امداد و نجات به‌ویژه خدمات آتش‌نشانی را با مشکل مواجه کرده است؛ بنابراین ضرورت دارد سیستم آتش‌نشانی بیش از گذشته در مدیریت شهری و در فرایندهای ساخت و ساز ایفای نقش کند؛ یعنی این سازمان باید در دسترسی به خیابان‌ها، ارتفاع ساختمان‌ها، ارتباط فضاهای مختلف ساختمان‌ها به یکدیگر و... در تصمیم گیری‌ها دخالت داشته باشد.

تلفات بیشتر از زلزله

مرتضی اکبرپور، معاون سابق آمادگی و مقابله سازمان مدیریت بحران هم برخورداری از زیرساخت‌های مناسب را مهم‌ترین ویژگی یک شهر تاب‌آور مقابل حوادث می‌خواند و به قدس می‌گوید: امروزه شهرهای ما آسیب‌پذیر هستند، چون از انرژی گاز برای پخت و پز و سیستم گرمایشی و... استفاده می‌کنند. یعنی اگر شهری در مقابل این انرژی ایمنی لازم را نداشته باشد مستعد آتش‌سوزی‌های غی قابل مهار و ویرانگر است. بناب این دستگاه‌های متولی باید بیش از گذشته در این عرصه کار کنند.

وی با بیان اینکه کلانشهر تهران حدود ۱۱ هزار و ۵۰۰ کیلومتر شبکه گازرسانی دارد، می‌افزاید: اگر ما آن را در مقابل زلزله ایمن نکنیم مطمئن باشید تلفات آتش‌سوزی ناشی از گاز بیشتر از تخریب زلزله خواهد بود.

اکبرپور با اشاره به اینکه شهری پایدار در ایران در مقابل آتش‌سوزی سراغ ندارد، تصریح می‌کند: این موضوع ریشه در قوانین و زیرساخت‌های موجود در کشور دارد. آیین‌نامه‌ها و قوانین باید در راستای رویکرد تاب‌آوری شهرها مورد بازنگری قرار گیرند. به طور مثال در حادثه پلاسکو، آتش‌نشانی می‌گفت ۴۰ تا ۵۰ بار به ساکنان این ساختمان هشدار داده نسبت به ایمنی آن اقدام کنند اما مورد توجه قرار نگرفت.

ﮐﻼﻧﺸﻬﺮﻫﺎ، ﺗﺎب‌آوری ﻻزم در ﺑﺮاﺑﺮ آﺗﺶ‌ﺳﻮزی را ﻧﺪارﻧﺪ

دﮐﺘﺮ ﻃﺎﻫﺮه ﻧﺼﺮ، ﻋﻀﻮ ﺷﻮرای ﻣﺮﮐﺰی ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻈﺎم ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﮐﺸﻮر و ﻋﻀﻮ ﻫﯿئت ﻋﻠﻤﯽ داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ﺷﯿﺮاز هم به قدس می‌گوید: تا کنون ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎب‌آوری ﺷﻬﺮﻫﺎ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﮐﺸﻮر ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ ﺷﻬﺮﻫﺎی ﮐﺸﻮر و ﺑﻪ وﯾﮋه ﮐﻼﻧﺸﻬﺮﻫﺎ، ﺗﺎب‌آوری ﻻزم در ﺑﺮاﺑﺮ آﺗﺶ‌ﺳﻮزی را ﻧﺪارﻧﺪ.

وی در همین زمینه می‌افزاید: ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ در تاب‌آوری شهرها در مقابل حوادث و خطرات باید مواردی مثل ﻧﻈﻢ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ، اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻮدﺟﻪ، سرمایه‌گذاری، ارزﯾﺎﺑﯽ‌ﻫﺎی ﺧﻄﺮﭘﺬﯾﺮی و اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﯾﻪ‌ای ﺑﺮای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‌ﻫﺎی ﺷﻬﺮﺳﺎزی و ﺗﺼﻤﯿﻢ‌ﮔﯿﺮی، مورد توجه قرار گیرد.

انتهای پیام/